Fahreddin Râzî Öncesi Dilin Zannîliğinin Yapı Taşları: Abdülkâhir Cürcânî Örneği

İslâm geleneğinde dilsel delâlet, fıkıh usûlü ve kelâm ilminin inceleme alanlarından biri olmuştur. Bu ilim dalları dilsel delâleti, ifade ettiği kesinlik bağlamında tartışmıştır. Bu bağlamda Fahreddin er-Râzî (ö. 606/1210) meseleyi sistematik bir şekilde teori haline getiren ilk âlimlerden kabul edilmiştir. Ona göre dilsel delâlet, kesinliğe engel olan birtakım olasılıklar taşıdığından dolayı zannîdir. Bu iddianın, Râzî öncesinde Takiyüddin Necrânî (VII./XIII. yüzyıl) ve bazı Hanefî ekoller tarafından savunulduğu bilinmekte olup bu hususta görüş beyan eden yahut Râzî’nin kendisinden etkilendiği düşünülen herhangi bir dil âlimi zikredilmemiştir. Bu makale, Râzî’nin dilsel delâletin zannîliği teorisini ortaya atarken Abdülkâhir el-Cürcânî’den (ö. 471/1078-79) etkilendiğini iddia etmekte ve Cürcânî’nin konu hakkındaki görüşlerinin araştırılmasını amaçlamaktadır. Makalenin girişinde konunun fıkıh usulü ve kelâm ile birlikte diğer İslâmî ilimlerde nasıl ele alındığına, bu alandaki literatür bilgisine ve bu çalışmanın ilgili literatürdeki yeri ve özgünlüğüne değinilmiştir. Diğer başlıklarda sırayla dilsel delâletin kesinliğine ilişkin teoriler ve Cürcânî’nin dilsel delâletin zannîliğine dair görüşleri değerlendirilmiştir. Buna göre Cürcânî’nin dilsel delâletin kesinlik ifade etmediğine ve kesinliğe engel olan takdim-tehîr, kelimenin tek başına bir anlam taşımaması gibi dâhilî olgular ile dil râvîlerinin hata yapma olasılığında görüldüğü üzere haricî durumlara temas ettiği tespit edilmiştir. Dilsel delâletin zannîliği fikrini benimseyen yahut ima eden herhangi bir dil âliminden daha önce bahsedilmemiş olması, çalışmanın önemini ortaya koymaktadır. Bunun yanısıra makalede, dilsel delâletin kesinlik ifade etme sorunsalı fıkıh usûlü ve kelâm alanlarının dışında, asıl inceleme alanı olan dile kaydırılmaktadır. Nitekim dilin zannîliği meselesi, Râzî-Cürcânî etkileşimi çerçevesinde dilbilimsel argümanlar kullanılarak sorgulanmaktadır. Makalede yöntem olarak ise nitel araştırma metotlarından veri analizi ve nitel gözlem tercih edilmiştir.