Des Vierges et des arbres : histoire d’une dévotion entre pratiques et légendes (derniers siècles du Moyen Âge – Époque moderne)

Les Vierges arboricoles occupent une place de choix parmi les pôles d’attraction des nombreux pèlerinages nés en Occident à la fin du Moyen Âge et au début de l’époque moderne. Il s’agit d’images mariales qui sont découvertes miraculeusement dans ou sur un arbre ou encore dans un buisson et d’autres qui, placées là, deviennent à un moment donné des vecteurs du pouvoir miraculeux de la Vierge. L’article montre d’abord qu’on ne saurait y voir une survivance d’un passé préchrétien, puis il s’arrête à l’époque qui vit l’émergence et la diffusion de ce type de dévotion, soit les XIVe-XVIIe siècles. Il présente une série d’études de cas accompagnées de vues plus larges concernant en particulier les rapports entre pratiques dévotionnelles et légendes de fondation.
De boom-Maagden nemen een belangrijke plaats in onder de aantrekkingsfactoren van de talrijke pelgrimstochten die in het Westen ontstonden aan het einde van de Middeleeuwen en het begin van de Moderne Tijd. Dit zijn Mariabeelden die op wonderbaarlijke wijze worden ontdekt in of op een boom of in een struik, en andere die, wanneer zij daar worden geplaatst, vectoren worden van de miraculeuze macht van de Maagd. Het artikel toont eerst aan dat dit niet kan worden gezien als een overleving van een voorchristelijk verleden, en concentreert zich vervolgens op de periode waarin deze vorm van devotie opkwam en zich verspreidde, namelijk de veertiende en zeventiende eeuw. Het presenteert een reeks casestudies, vergezeld van bredere standpunten over met name de relatie tussen praktijk en legende.
The arboreal Virgins hold a special place among the poles of attraction of numerous pilgrimages that arose in the West at the end of the Middle Ages and the beginning of the modern era. The Virgins are Marian images that are miraculously discovered in or on a tree or in a bush, and others that, when placed there, become vectors of the miraculous power of the Virgin. The article first shows that this cannot be seen as a survival of a pre-Christian past, and then it focuses on the period that saw the emergence and spread of this type of devotion, namely between the 14th and 17th centuries. It presents a series of case studies accompanied by broader views concerning, in particular, the relationship between devotional practices and foundation legends.