Norbert Elias’ın Talcott Parsons Eleştirisi Hakkında Bir Değerlendirme: Durum Sosyolojisine Karşı Süreç Sosyolojisi

Norbert Elias’ın sosyal bilimler literatürüne katkısı, daha çok uygarlık süreçlerine dair ortaya koyduğu çözümlemeler sayesindedir. Bu çözümlemeler, geç de olsa ismini sosyoloji disiplininde de duyurmasına vesile olurken, düşünürün sosyolojiye kuramsal ve metodolojik boyutta sunduğu yenilikler de dikkat çekmeye başlamıştır. Elias, birey-toplum ikiliğine dayalı ana-akım sosyolojiye “figürasyon”lar üzerinden geliştirdiği “süreç sosyolojisi” kavrayışıyla karşı çıkmıştır. Süreç sosyolojisi, toplumsal fenomenlerin birey-toplum ikiliğinin dışında, birer “kendilik” biçimlerine indirgenmeden süreçsel ve ilişkisel niteliğiyle analiz edilmesidir. Bu analizin, en doğal karşı konumunda ise Talcott Parsons yer almaktadır. Elias’a göre Parsons, toplumsal eylem ve sistem teorisi odağında toplumsal fenomenleri belirli statik durumlara indirgeyerek ele almaktadır. Böylelikle bu fenomenler parçalara ayrılmakta, basitleştirilmekte ve özsel olarak değerlendirilmektedir. Bu, Elias açısından aynı zamanda “toplumsal gelişme” ya da “toplumsal dönüşüm” konusunun da statikleştirilmesi, hatta ortadan kaldırılması demektir. Parsons’ın toplumsal sistem teorisinde ise her ne kadar bu sistem, diğer sistemlerle iç içe, sürece dayalı olarak ve karşılıklı etkileşim yoluyla bina edilse de ortaya konulan “aktör-durum sistemi”yle her şey çakılı hale gelmektedir. En nihayetinde Parsons süreç olarak adlandırdığı şeyi belirli durumsallıklara atıfta bulunarak tasavvur etmektedir. Tüm bunlara bağlı olarak bu çalışma, Elias’ın Parsons’a yönelik süreç sosyolojisi ekseninde kurduğu eleştirel hattı değerlendirmekte ve iki isim vasıtasıyla durum sosyolojisi ile süreç sosyolojisi arasındaki gerilim noktalarını ortaya koymaktadır.