Tasavvuf Klasiklerinin Değer Eğitimi ile Münâsebeti: er-Riʿâye li-ḥuḳūḳillâh’taki Riya Çözümlemeleri

Bu çalışma, tasavvuf klasikleri ile değer eğitimi arasında irtibat kurmayı konu edinmektedir. Değer eğitimi, bizatihi önem arz etmekle birlikte okul öncesi, ilk ve orta öğretimde akademik başarıyı bütünleyen bir unsur olarak da gösterilebilir. Değer kavramı, davranış ile yakından ilgilidir. Etkili bir değer eğitimi, kişinin doğruyu yanlıştan ayırma yeteneğini geliştirir, tutum ve davranışlarına referans olur. Ancak ayrıntılı olarak etüt edilmeyen bir değerin, karar verme sürecine ve davranışa etki etmesi zordur. Değerler hakkında derinlemesine bir kavrayışa kavuşmak için müracaat edilecek yazılı kaynaklar arasında edebî metinlerin, sosyolojinin, antropolojinin, ahlak felsefesinin yanı sıra tasavvuf literatürünün bazı verimleri de bulunabilir. Nitekim bir tür “Müslüman bilgeliği” olarak niteleyebileceğimiz tasavvuf, Türkistan’dan Balkanlar’a uzanan bir coğrafyada dil, kültür, sanat ve mimariyle birlikte ahlak ve değer dünyasına da katkıda bulunmuştur. Tasavvuf eserlerini bu gözle okumak, tasavvuf literatürü ile değer eğitimi arasında bir kesişim alanı teşkil edebilir. Çalışma, anılan türden bir irtibatın mümkün ve işlevsel olduğunu göstermeyi amaçlamaktadır. Çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden literatür taraması ve karşılaştırma yöntemleri kullanılmıştır. Tebliğ metni, tasavvuf ilminin ilk yazılı kaynaklarından biri olarak bilinen Hâris el-Muhâsibî’nin (öl. 243/857) er-Riʿâye li-ḥuḳūḳillâh ve’l-ḳıyâm bihâ isimli eserindeki riya çözümlemeleri ile sınırlandırılmıştır. Ele alınan ilgili bölüm incelenerek, tasavvuf klasikleri ile değer eğitimi arasındaki ilişki ağının bir kısmı tespit edilmiştir. Söz konusu ilişkinin, özellikle değerlerin doğrudan öğretimi, değer geliştirmeci yaklaşım, değer analizi ve karakter eğitimi gibi yaklaşımları uygulamak için teorik dayanak sunabileceği gösterilmiştir. Keza, örneklemden yola çıkarak, değer eğitiminde uygulanacak yöntem arayışlarına, tasavvuf klasiklerinin nitelikli bir destek tedarik etme kabiliyeti taşıdığı iddia edilmiştir. Özellikle müellifin riya bahsinde “tahlîs” kavramıyla çizdiği çerçeve, değer eğitimi için bir yönteme dönüşme potansiyeli taşımaktadır. Çalışma, bu gerekçeleri öne sürerek, değer eğitimcilerine tasavvuf düşüncesinden yararlanmayı önermektedir. Sonuç olarak, Hâris el-Muhâsibî’nin er-Riʿâye li-ḥuḳūḳillâh ve’l-ḳıyâm bihâ adlı eserindeki riya çözümlemelerine bakarak, değer eğitiminin hem planlama safhasında hem de uygulama aşamasındaki teorik ve pratik kimi çözümler için tasavvuf klasiklerinin geniş olanaklar sunabileceğini söylemek mümkündür. * Bu çalışma 4. Türkiye Sosyal Bilimler Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulan “Tasavvuf Klasiklerinin Değer Eğitimi ile Münâsebeti: er-Riʿâye li-ḥuḳūḳillâh’taki Riya Çözümlemeleri” adlı bildirinin içeriği geliştirilerek üretilmiş hâlidir.