Türkiye'de siyasal İslam'ın yükselişine farklı yaklaşımların tarihsel ve kültürel bir perspektifle değerlendirilmesi

Türkiye'de dinin toplumsal, ekonomik ve siyasal hayatta artan önemi nasıl anlaşılmalıdır? Hâlihazırda, Türkiye'deki literatürde bu soruya yanıt veren düşünce akımları bulunmaktadır. Bunların büyük bir kısmı ise belli bir kuramsal çerçeve ile açıklama sunar. Bu tez, yukarıdaki soruya dört farklı teorik çerçevenin verdiği yanıtların değerlendirilmesinden oluştu. Değerlendirdiğimiz yaklaşımlar sırası ile `modernleşmeci yaklaşım`, `merkez-çevre yaklaşımı`, `siyasal İslam'ı pasif devrim kavramıyla açıklayan yaklaşım` ve `sınıfsal yaklaşım` oldu. Her bir yaklaşımın aynı soruya verdiği cevaplar birbirinden esaslı farklılıklar barındırır. Biz bu tezde farklı yanıtları birbiriyle kıyaslayıp bir sonuca ulaşmaya çalıştık. Sonuçta, Türkiye'de siyasal İslam'ın yükselişi hakkında, `sınıfsal yaklaşım` olarak adlandırdığımız, tarihsel ve kültürel bir analiz yapan çalışmaların diğerlerine göre daha güçlü bir açıklama sunduğuna ulaştık. Bu sonuca ulaşmamızın temellerinde E. P. Thompson'ın `tarihsel ve kültürel sınıf analizi` yer almaktadır. Thompson, tarihsel süreci açıklarken gerçeklik ile teori arasında esnek bir bağ kurmaktan yanadır. Tarihsel süreçleri dinamik bir model ile açıklamaya çalışır. Ele aldığı temel mekanizma kapitalizmdir. Ona göre kapitalizm, eş zamanlı olarak ekonomik, kültürel ve ahlaki bir sömürü üzerine temellenmiştir. Kısacası sınıfsal yaklaşımın içinde de bu değerlendirmeye yakın çalışmalar bulunmaktadır. Siyasal İslam'ın yükselişi bu çerçevede tarihsel bir olgu olarak ele alınır. Buna göre Türkiye'de siyasal İslam, her tarihsel dönemin hakim ideolojisiyle alışveriş içinde olmuştur. Siyasal İslam, temelde post-fordizmin kültür ve dine yönelik şekil alması sonucunda yükselmiştir. Sonuçta siyasal İslam da kültüre ve dine yönelik şekil alan neo-liberalizme uyum sağlamıştı.
How can we understand the growing importance of religion in Turkey's social, economic and political life? There are already different approaches in Turkish literature answering this question. A major part of these uses a particular theoretic framework. This thesis is formed by a comparison of the four theoretic models and their answers to our question. These four approaches go under the titles `modernization approach`, `center-periphery approach`, `an aprproach explaining political İslam by using the concept passive revolution` and the `class approach`. The given answers contain essential differences to each other. By comparing these different answers within this thesis we tried to reach a result. As a result, concerning political Islam's rise in Turkey, we see that studies using the historical and cultural analysis entitled by us as `class approach`, show a more powerful explanation; in comparison to the others. The basis for reaching this result is E. P. Thompson's `historical and cultural class analysis`. While explaining the historical process, Thompson favors building a flexible link between theory and reality. Therefore he tries to explain this historical process with a dynamic model. He is mainly dealing with capitalism, which he emphasizes to be based on economic, cultural and moral exploitation. We are able to find similar theoretical frameworks in the class approach, too. Additionally we see political Islam as a historical phenomenon. According to that, political Islam in Turkey tried to connect with the dominant ideologies of different time periods. Its rise is mainly caused by post-fordisms evolution using methods of culture and religion. In the end political Islam harmonizes with this new capitalism.
111