Ergenlerin zorba ve kurban davranışlarında birey, aile, akran ve okula ilişkin özelliklerin rolü: Bütüncül bir model önerisi

Zorbalık davranışı, güç ilişkilerinin olduğu ve gücü olan kişinin bu gücü istismar etme fırsatı bulduğu her durumda gözlenebilen önemli bir davranışsal ve toplumsal sorundur. Zorba ve bu zorbalığa maruz kalan kurban statüleri, ilgili literatürdeki başlangıç çalışmalarında birbirine zıt iki rol olarak tanımlanmasına karşın (ör. Olweus, 1978), son zamanlardaki çalışmalar bu iki statüyü belirleyen etmenlerin bazı noktalarda farklılaşmakla beraber örtüştüğünü de göstermektedir. Bu bağlamda araştırmamızın amacı, ergenlerde zorba ve kurban rollerini yordayan bireysel, ailesel, akranlara, okula ve öğretmene ait bazı niteliklerin bir model çerçevesinde ve sosyalleşmenin gerçekleştiği kültürel bağlama göre (Kuzey Kıbrıs ve Türkiye) incelemektir.Araştırmanın Kuzey Kıbrıs örneklemini 544 (284 kız, 259 erkek), Türkiye örneklemini ise 509 ergen (270 kız, 239 erkek) oluşturmaktadır. Örneklemin yaş dağılımı Kuzey Kıbrıs'ta 13-18 (Ort. = 14.7, S = 1.17), Türkiye'de ise 13-19 arasında değişmektedir (Ort.= 14.7, S = 1.29). Her iki örneklem de ağırlıklı olarak orta sosyo-ekonomik düzeyden ve eğitim gören ergenlerden oluşmaktadır.Sosyo-ekonomik durum değişkeni ele alındığında anne babanın eğitim seviyesi yükseldikçe zorbalığın, azaldıkça zorbalığa maruz kalmanın arttığı görülmüştür. Cinsiyetler arasındaki karşılaştırmalar erkeklerin daha çok fiziksel zorbalık uygulayıp, aynı şekilde fiziksel zorbalığa maruz kaldığını, kızların ise daha çok ilişkisel zorbalık uygulayıp, aynı şekilde ilişkisel zorbalığa maruz kaldığını göstermiştir. Yaş grupları arasındaki farklar, zorbalık puanlarında 8. sınıfta , zorbalığa maruz kalma puanlarında ise 9.-10. sınıf arasında bir artışa işaret etmiştir.Önerilen bütüncül modelin her iki örneklemde de zorbalık değişkenini açıkladığı ancak zorbalığa maruz kalma modelinin çalışmadığı görülmüştür. Her iki örneklemde de zorbalıkla ilişkili en güçlü bağlam okulun psikolojik çevresi olarak belirlenmiştir. Zorbalığa maruz kalmayla ilişkili yol analizleri her iki örneklemde de olumsuz öğretmen, ebeveyn ve akran niteliklerinin en belirgin riskler olduğunu ortaya koymuştur. Örneklemler arasındaki en belirgin fark ise Kuzey Kıbrıs örnekleminde olumlu ebeveyn niteliklerinin zorbalığı maruz kalmayı azaltan bir etmenken, Türkiye örnekleminde bu ilişkinin ortaya çıkmamasıdır.
Bullying can occur in any context which power relations exist. Bullying and victimization was defined as two opposed roles in the early studies of the bullying (Olweus, 1978), however recent findings indicated that the predictors of these two roles can differ but at the same time correspond to each other. At this point, it seems to be important both for scientific and societal aspects to determine the risk and the protective factors in a multi-dimensional context. In this sense, the main aim of our study was to examine individual, parental, peer, school and teacher related predictors of bullying and victimization within the framework of a holistic model and in two distinct cultural contexts (Turkey and North Cyprus).Total of 544 adolescents (284 female, 259 male) and 509 adolescents (270 female, 239 male) were recruited from North Cyprus and Turkey respectively. The age range was 13-18 (Mean = 14.7, SD = 1.17) in North Cyprus and 13-19 (Mean = 14.7, SD = 1.29) in Turkey. The high school adolescents were mainly from middle class families in both samples.Parental education has been found to be positively related to bullying and negatively related to victimization. Comparisons between genders indicated that males mainly bullied and victimized directly, on the other hand females mainly bullied and victimized indirectly. According to cross-sectional comparisons between age groups, bullying increased at 8th grade; on the other hand victimization increased between 9th and 10th grades.Proposed model was confirmed for bullying but not for victimization. Holistic model for bullying indicated that the most powerful predictor was psychological climate of the school in both samples. According to Path Analyses for victimization, negative parental, peer and teacher factors were the most distinct risk factors which predicted victimization in both samples. The main difference was that a negative association has been found between positive parenthood and victimization in Turkish Cypriot sample but not for Turkish sample.
242