Taybetmendiyên zimannasiya Kurdî (Kurmancî) di kovara Hawarê de (Fonolojî û morfolojî)

Hemû ziman di nav demê de ji ber sedemên cûr bi cûr diguherin û ev ji nîşanî me dide ku ziman jiyandar in. Qeydkirina van taybetmendiyan karekî zehmet û demdirêj e. Lê ji ber rê û rêbazên ji bo taybetmendiyên zimên tespît bikin hene û bi lêkolîna materyalên devkî û nivîskî mirov dikare van cudahiyan û taybetmendiyan bihevde û bi awayekî akademîk li ser wan bixebite. Helbet ji bona bidestxistina karekî akademîk û sîstematîk, divê gelek kes û pisporên qadên cuda bi hev re bixebitin ku tiştan bi dest bixin. Problemên herî mezin ji bo kurmancî hebûna gelek cûreyên cuda ne; tunebûna xebatên berê weki referans, wendabûna gelek çavkaniyan, tunebûna zimanekî nivîskî ku wekî standart di nivîsê de bê hilbijartin, tunebûna xebatên li ser vê mijare û hwd. hewce ye ku rêgezên zimannasiya giştî bên nirxandin û paşxana zimannasiya kurmancî jî ji vê zanistê dûr nekeve û têkiliya wan bê dîtin. Helbet analîzkirina zimanê kurmancî li gorî taybetmendî, qûral û qeîdeyên zimannasiyê demê dixwaze. Analîzkirina korpûsa Hawarê û ya dema xwe gelek taybetmendiyên giring yên fonolojîk û morfolojîk dide me ku em dikarin di vî 90 salên dawî de taybetmendî, cudahî û guherînan bibînin. Di vê xebatê de, taybetmendiyên zimannasiya Hawarê di cudahiya zimên de, û cudahî û cûreyên zimên wekî du binbeşên giring in ku mirov divê bibîne bê ka taybetmendiyên kovarê çawa ne. Ji bo vê sê car Hawar hate xwendin, nîşe hatin derxistin, peyv û agahiyên ne wekî hev hatin berawirdkirin. Wekî rê û rêbaz ji ber analîzkirina taybetmendiyên zimên, metoda danberhevê ji bo vê xebatê hate bikaranîn. Ji ber cudahiyên zimannasiyê bi awayekî nivîskî dibin delîl, mirov dikare taybetmendiyên zimên beş bi beş bibîne û binirxîne. Di her hejmarê de, dane hatin tespîtkirin û taybetmendiyên heman daneyan hem di hejmarên din de û hem jî bi bikaranîna niha hatin berhevdayîn. Dawiyê agahiyên hemû hejmaran li gorî serekeyên ku hatine senifandin hatin organîzekirin û li gorî binbeşan hatin organîzekirin. Di encama vê xebatê de, hate tespîtkirin ku di nav sedemên bandorê li cudahiya zimên kirine bi taybetî werger û bûyerên civakî ne. Herwiha, zimanê wê demê ji ya niha bi gelek awayî xurttir e. Mentiqa zimên rasttir e. Gelek peyvên ku wê demê dihate bikaranîn lê niha tune ne hatin tespîtkirin. Taybetmendiyên zimên bi du binbeşên lînguîstîkî hatin dayîn û şîrovekirin. Taybetmendiya zimanê Hawarê carinan ne tenê guherîn e lê dibe ku bi qelsbûn û wendabûna gelek peyvan jî be û guherîn bi awayekî neyinî biçe. As known very well, all languages experience language change which is a continual period they go through and the best evidence to show us the liveliness of it. It is an ardent task to record and note down these linguistic features. Naturally, due to the existing scanning methods of the language and the oral and written materials, it is likely to analyze, observe and document the language change in basic tenets of the linguistics. In order to carry out an academıc and systematic work, the collobration of the experts and academics from the field and multidisciplines are required. The main problem that are encountered are as follows: not existence of the previous reference works of the issue, not existence of the written materials, not having a standartized language already in writing system and etc. In this sense, to establish something new requires the relationship with the General Linguistics and a variety of analyses supported with numerous examples. Without forgetting such works necessitate long time and patience, the new works should be supported with the existing ones. Comparing the Hawar corpus with the present day enables us to see the main changes in basic linguistic tenets of the language by which the whole picture can be obtained. In this study, the linguistic features of Hawar in linguistic diversity, and the differences and types of languages are considered as two important subsections that one should look at regardless of what the features of the journal are. For this Hawar was read three times, notes were drawn; words and information were not compared equally. As a method due to the comparison of two various time were chosen, the comparative method was used for this work. Since linguistic differences become evidence in writing, one can see and evaluate the linguistic features piece by piece. In each issue, data were identified and a linguistic feature of the same data was collected both in other issues and in current usage. Finally the data of all the numbers were organized according to the headings that were classified and organized according to the subdivisions. As a result of this study, it was determined that among the reasons influencing the change were especially “translation” and “social events” along with some others. Moreover, the language of that time is much stronger than that of now. The logic of language is more accurate in which the influence of other languages are not seen in it which makes it a pure language. Many words that were used then but are no longer exist. Languistic features were given and interpreted in two linguistic sections namley. Language change is sometimes not only a change but can also go negatively with the weakening and loss of many words. Bilindiği gibi, her dil farklı sebeplerden ötürü değişim yaşar ve bu da bize dilin canlılığını gösteren en büyük alandır. Bu dilbilimsel özellikleri kaydetmek uzun süreli ve yorucu bir iştir. Elbette var olan dil tarama yöntemlerinden dolayı, yazılı ve sözlü dil materyalleri sayesinde, bu dilbilimsel özellikleri incelemek, gözlemlemek ve dökümanlaştırmak mümkündür. Doğal olarak akademik ve sistematik bir çalışma yapmak için alanda tecrübeli ve uzman birçok kişinin multidisipliner katkıları önemlidir. Sahada karşılaşılan en büyük problem günümüzde önceden yapılmış referans çalışmalarının olmaması, pek çok çalışmanın yazılı olarak bulunmaması, yazılı standart dilin olmaması, bu konuda spesifik çalışmaların olmaması vb. şekilde karşımıza çıkmaktadır. Bu konuda genel dilbilim kurallarının iyi incelenip Kurmanccayla ilgili kuralların iyice analiz edilip belirlenmesi önemlidir. Bu çalışmaların uzun süreceği ve dil çalışmalarının sabır gerektiren işler olduğu unutulmadan yeni çalışmalarla öncekiler güçlendirilmelidir. 90 yıl önceki Hawar verileri (korpusu) günümüzle kıyaslanınca temel dilbilimsel özellikler bütün resmi görebileceğimiz bir şekilde karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada, dilbilimsel özellikler, Hawar'da mevcut olan özellikleri karşılaştırmak için görülmesi gereken iki önemli önemli alt bölüm olarak yer almaktadır. Bunun için Hawar üç kez okundu, notlar alındı; kelimeler ve bilgiler eşit olarak karşılaştırıldı. O dönemîn dilbilimsel özelliklerinin incelenmesinde, yol ve yöntem olarak bu çalışmada karşılaştırmalı yöntem kullanılmıştır. Çünkü dilsel farklılıklar yazılı olarak kanıt haline geldiğinden, değişimi parça parça görmek ve değerlendirmek mümkündür. Her sayı için veriler belirlenmiş ve aynı verilerin hem diğer sayılarda hem de mevcut kullanımda bu özellikler incelenmiştir. Son olarak tüm sayıların verileri, alt bölümlere göre sınıflandırılmış olup başlıklara göre düzenlenmiştir. Bu çalışma sonucunda dilde çeşitliliğe etki eden nedenler arasında özellikle "çeviri" ve "toplumsal olaylar" ile birlikte başka nedenlerinde yer aldığı tespit edilmiştir. Üstelik o zamanın dili, şimdikinden çok daha güçlü ve zengin olduğu dilbilimsel özellikler açısından tespit edilmiştir. Dilin mantığı daha özgündür ve diğer dillerin etkisinde kalmamıştır. O zamanlar kullanılan ama artık unutulan ve yok olan pek çok kelime tespit edilmiştir. Dil özellikleri fonolojik ve morfolojik bakımdan iki dil bölümünde verilmiş ve yorumlanmıştır. Dilin özellikleri bazen sadece bir değişiklik olmayıp dilin zayıflaması ve ve pek çok kelimenin kaybolması ile birlikte olumsuz bir biçimde de olabilmektedir.